Shall we play a game?

Mam zasiane trzy drzewka, ale żadne z nich uparcie nie chce wyrosnąć do jakiejkolwiek konkluzji, zasadzę więc spontaniczny krzaczek pochwalny dla książki, której wcale nie zamierzałam czytać i wcale nie powinnam była czytać, bo zjadła mi trzy dni z życiorysu i znowu nic nie zrobiłam. Ale za to jak było fajnie!

Jakiś czas temu odbyłam (świetną) dyskusję z moim przyjacielem, którego nie wiem, jak nazywać w internecie, od kiedy przestał być Lórem ;), o tym, jak w powieściach (względnie realistycznych) można opisywać internet. Bo pojawia się problem – opis może wiernie oddać to, jak ważną częścią naszego świata jest przestrzeń wirtualna, ale następne pokolenie czytelników już za kilka lat uzna taki opis za archaiczny i nieaktualny zarówno pod względem technologicznym, jak i sposobu uczestnictwa i miejsca technologii w codziennym doświadczeniu. Nie doszliśmy chyba do żadnych odkrywczych wniosków. Jedynym sposobem jest opisanie alternatywnego świata z alternatywą internetu, która spełnia podobne funkcje, ale operuje innymi pojęciami i opiera się na nieco innych sposobach użytkowania. Opis byłby oderwany od doświadczeń odbiorcy, zasady działania świata byłyby odmienne i trzeba byłoby się ich na potrzeby narracji nauczyć, ale jednak całość rzucałaby nowe światło na to, co znane – czyli, krótko mówiąc, tylko porządne SF.

Czy „Ready Player One” się to udaje? Chyba tak. Założenie jest takie: w którymś momencie ewolucja internetu i technologii w ogóle rozjechała się i zamiast mediów społecznościowych, jakie znamy (a może po nich?), pojawił się cały wirtualny świat, w którym można się zanurzyć. Były takie próby i u nas. Second Life miało stać się właśnie czymś takim, ale nie podbiło świata, choć działa już od jedenastu lat. Wyczytałam, że korzystają z niego uniwersytety i szkoły językowe, ale jednak trudno go nazwać fenomenem na miarę cyberpunkowych wirtualnych rzeczywistości. Może dlatego, że realny świat stanowi jeszcze solidną konkurencję dla wszystkiego, co można zaprogramować. W świecie powieści Ernesta Cline'a już nie. Kryzys paliwowy pogrążył świat w ekonomicznej katastrofie, społecznym chaosie i politycznej niemocy, nie dziwi więc zupełnie, że ludzie woleli skorzystać z łatwej drogi ucieczki w swobodnie kreowany świat wirtualny, pełen potworów, statków kosmicznych i magii, niż zająć się otaczającym ich bałaganem. Zwłaszcza gdy pojawiła się nadzieja, że w wirtualnym świecie mogą odnaleźć coś, co odmieni ich rzeczywistą sytuację w sposób niewyobrażalny. Wizja milionów ludzi biernie znoszących tę swoistą postapokalipsę, nieruchomych w fotelach, podłączonych do sieci, która zapewnia im pracę, rozrywkę, wykształcenie, była z jednej strony przerażająca, a z drugiej niepokojąco kusząca. To na wielu poziomach nie jest nasz świat, ale jednak odniesienie go do własnego życia przychodzi bez trudu – widzę się w roli jednego z takich łowców, którzy spędzają lata na przyswajaniu popkulturalnej wiedzy i rozwiązują zagadki, by zdobyć pieniądze, z którymi zrobią... co, właściwie? Uratują świat? Jak uratować świat, który chyba nie chce być uratowany? I po co ratować ten świat, skoro nigdy nie dorówna wirtualnemu, w którym można mieć garaż pełen statków kosmicznych, własną planetę, magiczny miecz, gdzie można spełnić każdą możliwą zachciankę? Być tym, kim się chce być? Dowolnej płci, rasy, w dowolnym wieku, dowolnym kształcie. W którym, jeśli się zginie, wystarczy założyć sobie nowe konto.

Cała idea polowania w grze komputerowej na wskazówki prowadzące do spadku po milionerze, swoją drogą, przypominała mi jeden z odcinków „Community” – który powstał później niż książka i pewnie był nią inspirowany, ale ja go poznałam dużo wcześniej. Miałam więc na początku trudności, by traktować fabułę poważnie. Na szczęście tylko przez chwilę, bo robiło się coraz ciekawiej i ciekawiej.

Trudno było się oderwać od tego festiwalu fanserwisu, plot twistów i wielkich dramatów, którym stawiają czoła fajni bohaterowie. Ani chwili nudy i strony przewracające się błyskawicznie mimo niezrozumienia większości aluzji. O tym też mówiliśmy w tej wspomnianej rozmowie – o latach 80. czyta się jak o innym świecie. Czysta fantastyka, do której odnosiło mi się tak samo łatwo (czy trudno), jak do futurystycznej, postapokaliptycznej wizji. Odwołania pełniły więc dla mnie raczej funkcję ozdobną i pewnie trochę straciłam, nie wyłapując wszystkiego. Mogłam czytać z otwartą Wikipedią, ale to by wybijało z rytmu – poza tym nieznajomość przywoływanych tytułów, głównie gier, nie przeszkadzała mi zupełnie. W końcu to obcy świat. A może też nie chodziło o konkretne filmy i gry – choć ich znajomość dodawała pewnie +10 do funu i zamierzeniem autora, podobnie jak zamierzeniem Hallidaya, było wypromowanie tego kawałka popkultury, który lubi najbardziej – ale o samo poczucie, że ja, z moimi dziwnymi pasjami, którym poświęcam zdecydowanie za dużo czasu, wpisuję się w większy trend. Że jestem częścią grupy ludzi z dziwnymi pasjami, może zupełnie innymi niż moje, ale chodzi o styl życia, o czerpanie radości z szeroko pojętej popkultury, wszystko jedno, czy gier komputerowych, anime czy powieści YA. To samo się przeżywa na konwentach, gdy widzi się ludzi przebranych za coś, czego nie umie się nawet zaklasyfikować, ale wiadomo, że przywiała ich tam ta sama potrzeba i ta sama pasja, choć skierowana może w jakimś innym kierunku.

Na innym poziomie z kolei trochę mnie ta książka irytowała swoją poprawnością i wodzeniem czytelnika za nos. Rozumiem potrzebę reprezentacji, oczywiście, ale po raz kolejny miałam wrażenie, że twórca czuje się zobowiązany odhaczać kolejne okienka. Mniejszości seksualne: check. Różnorodność etniczna: check. Fobia społeczna: check. Fizyczna nieatrakcyjność: check. Niziny społeczne: check. Na skali ogólnej nachalności umieściłabym gdzieś blisko środka, więc dało się wytrzymać, wolę jednak zabieg w stylu „Rivers of London”. Tam kolor skóry bohatera wspomniany jest mimochodem i to w głowie czytelnika następuje proces „shit, założyłam, że on jest biały, nie powinnam tego robić”. To skuteczniejsze niż pełny opis przemyśleń bohatera, gdy ten odkrywa, że jego wizja nie zgadzała się z rzeczywistością, ale to przecież nie ma absolutnie żadnego znaczenia, bla, bla, szlachetność. Narracja pierwszoosobowa zazwyczaj mi nie przeszkadza – najczęściej mnie momentalnie wciąga – ale czasami mogłaby być przeplatana bardziej obiektywnym opisem, zwłaszcza gdy bohater nie wystawia nosa na zewnątrz przez zdecydowaną większość fabuły. To jak podglądanie przez na wpół przysłoniętą dziurkę od klucza. Zawsze mi mało opisów świata, zwłaszcza takiego, który zdaje się mieć dość solidne podstawy. Choć ten jest trochę groteskowy. Złe, złe korporacje.

Przy całej tej poprawności politycznej dziwi mnie trochę końcówka i sama nie wiem, co o niej myśleć. Z jednej strony nie można zarzucić autorowi, że zrobił z Art3mis damsel in distress i nagrodę dla bohatera – bo nie zrobił. Z drugiej strony to jest, rzeczywiście, jak w grze komputerowej, w której bohater zalicza wszystkie questy, dociera do zamku i spotyka księżniczkę. Z trzeciej strony – dlaczego nie? To, że związki bywają przedstawiane banalnie, nie może być argumentem przeciwko związkom. A ten konkretny, choć opisany może nie wybitnie, to jednak miał sens i bez niego fabuła mogłaby przestać się kleić. Motywował sporo działań Wade'a i trochę strącał go z piedestału, bo jego zaloty były mocno irytujące, a obsesję odczytałam jako rys raczej negatywny – choć doskonale pasujący – w jego ogólnie pozytywnej charakterystyce.

W ogóle mam wrażenie, że główny bohater powinien był mnie irytować, ale ja zawsze lubię bohaterów-narratorów i oceniam ich łagodnie. Wade jest z jednej strony przeciętny (co jest bardzo podkreślane), z drugiej – to jednak bardzo miły chłopiec, inteligentny, ogromnie zdeterminowany, ale zarazem niepewny siebie, o niskim poczuciu własnej wartości, skłonny do wpadania w obsesję i histerię, ale zdolny ogarnąć się w momencie kryzysu, lojalny i w jakimś sensie... szlachetny. Podziwiałam jego zdolność do zagłębiania się przez długie lata w research, gdy ja nie jestem w stanie wygooglać sobie bibliografii do pracy. Fajna postać. Poszłabym z nim na kawę.

I nie potrafię się zdecydować, co właściwie sądzę o tej finałowej myśli – że świat wirtualny owszem, to doskonałe medium, ale powinien wygrać świat rzeczywisty. Cenię internet, z Facebookiem na czele, za to, że zawieram i podtrzymuję w nim znajomości – ale zawsze jest w tym ten istotny element, że są to znajomości, które od czasu do czasu finalizuję przy kawie. I o ile kiedyś głosiłam z pełnym przekonaniem, że można się przyjaźnić wyłącznie wirtualnie, to teraz już nie jestem taka pewna. Trochę więc zgadzam się z tym, że warto czasem się wylogować i posiedzieć na murku (kiedy wcześniej, oczywiście, założy się event i umówi ze znajomymi z internetu), choć podejrzewam, że ta konkluzja powieści mogła wielu czytelników, którzy przez czterysta stron znajdowali legitymizację dla swojego keyboard & darkness trybu życia, solidnie zirytować. Ja poczułam lekką ulgę. Nawet mimo tego, że podział świat wirtualny – świat rzeczywisty zdarzało mi się krytykować (czy to, co teraz robię, nie jest rzeczywiste? Oczywiście, że jest, może bardziej niż to, co będę robić, gdy wreszcie wyłączę komputer), ale jednak to zakończenie sprowadza się raczej do krytyki chowania głowy w piasek i szukania łatwej drogi ucieczki, zamiast zabrać się do roboty i ratować planetę. Jak to w SF, problem jest trochę wyolbrzymiony. Ale tym łatwiej go przetłumaczyć na praktyczne wnioski na temat życia, wszechświata i całej reszty.

Porządne SF. Lubię książki, które nie chcą mi wyjść z głowy przez jakiś czas po przeczytaniu ostatniej strony. I poszukam sobie polskiej wersji – w życiu bym nie wpadła na to, że to się ukazało po polsku – bo podczas czytania wiele razy przeszło mi przez myśl, że musiałabym się nieźle nagłowić, by to zgrabnie przetłumaczyć. Och, może to jest ten temat pracy, który powinnam była odkryć pół roku temu. Jakże to niefortunne.